Το παιδί μου βήχει - Τι φάρμακο να δώσω;

Είναι πολύ σημαντικό την τελική λέξη για το τι έχει το παιδί, για το αν θα χορηγηθεί φάρμακο και ποιο, να την έχει ο παιδίατρος . Η χρήση φαρμάκων κατά του βήχα, χωρίς ιατρική συμβουλή, είναι λανθασμένη και πιθανόν να μην είναι πάντα ασφαλής.

ΔΕΝ ΘΕΡΑΠΕΥΟΥΜΕ τον βήχα αλλά την αιτία που τον προκαλεί. Ένα παιδί που βήχει και η μητέρα ζητάει να της δοθεί τηλεφωνικά φάρμακο ή ¨"σιροπάκι για τον βήχα" όπως αρέσει στους γονείς να λένε, είναι λάθος. Αν το παιδί έχει μια ίωση του ανώτερου αναπνευστικού και βήχει, ίσως να μην χρειαστεί πέραν της εναλλακτικής προσέγγισης για την αντιμετώπιση του βήχα, να γίνει κάτι περισσότερο. Το χειρότερο είναι να δοθεί κουτουρού κάποιο φάρμακο, ή να πάτε στο φαρμακείο και να ζητάτε από τον φαρμακοποιό να σας το δώσει.
Σε ένα παιδί που βήχει και μπορεί να έχει "ακροαστικά" ή κάποιο άλλο νόσημα εκτός αναπνευστικού, η αντιμετώπιση και η φαρμακευτική αγωγή ενδέχεται να είναι εντελώς διαφορετική.

Ο βήχας είναι ένα κοινό σύμπτωμα στα παιδιά και τα αίτια που τον προκαλούν είναι αρκετά και διαφορετικά μεταξύ τους. Επομένως αυτό που είναι εξαιρετικά σημαντικό να καταλάβετε είναι ότι ΔΕΝ ΘΕΡΑΠΕΥΟΥΜΕ τον βήχα αλλά την αιτία που τον προκαλεί. 

Αυτό το άρθρο έχει ως στόχο να παράσχει έναν ολοκληρωμένο οδηγό για το θέμα αυτό, λαμβάνοντας υπόψη τόσο την ιατρική όσο και τη οπτική που το αντιλαμβάνονται οι γονείς. Θα εμβαθύνουμε στις διάφορες πτυχές του βήχα στα παιδιά, στις ανησυχίες σχετικά με την ασφάλεια των φαρμάκων για το βήχα και στις εναλλακτικές προσεγγίσεις για τη διαχείριση αυτού του κοινού συμπτώματος.

I. Τύποι βήχα στα παιδιά

Πριν συζητήσουμε για τη φαρμακευτική αγωγή, είναι σημαντικό να κάνουμε διάκριση μεταξύ των διαφόρων τύπων βήχα στα παιδιά:

Οξύς βήχας: Όταν λέμε "οξύς βήχας," αναφερόμαστε σε έναν βήχα που έχει διάρκεια λιγότερο από τρεις εβδομάδες. Συνήθως, ο οξύς βήχας είναι αποτέλεσμα και σύμπτωμα μιας πρόσφατης αναπνευστικής λοίμωξης, όπως το κοινό κρυολόγημα ή γρίπη κλπ. Ο οξύς βήχας μπορεί να είναι αρκετά ενοχλητικός, αλλά συνήθως δεν απαιτεί ειδική ιατρική αντιμετώπιση και εξαφανίζεται με την πάροδο του χρόνου όσο ο οργανισμός αντιμετωπίζει την εκάστοτε λοίμωξη. Εντούτοις, αν ο βήχας είναι πολύ ενοχλητικός ή συνεχίζεται για πολύ καιρό, μπορεί να απαιτηθεί η επίσκεψη στον παιδίατρο, για περαιτέρω αξιολόγηση και θεραπεία.

Ο "οξύς βήχας" αναφέρεται συνήθως σε έναν ξηρό βήχα. Ο ξηρός βήχας είναι αυτός που δεν ακούγεται με φλέγματα ή εκκρίσεις. Είναι συνήθως αίσθηση ερεθισμού στον λαιμό που προκαλεί τον βήχα, αλλά δεν υπάρχει ουσιαστικά κάτι να αποβληθεί από τους πνεύμονες ή τους αεραγωγούς. Είναι σημαντικό να διακρίνουμε αν ο βήχας είναι ξηρός ή παραγωγικός, καθώς αυτό θα επηρεάσει την αντιμετώπιση και τη θεραπεία που ενδέχεται να χρειαστεί.

Υποξύς βήχας: Ο όρος αναφέρεται σε έναν τύπο βήχα που έχει διάρκεια περίπου από τρεις έως οκτώ εβδομάδες. Είναι ένας βήχας που διαρκεί περισσότερο από τον κλασικό "οξύ βήχα" που διαρκεί λιγότερο από τρεις εβδομάδες, αλλά δεν φτάνει την διάρκεια του "χρόνιου βήχα" που διαρκεί πάνω από οκτώ εβδομάδες. Μπορεί να οφείλεται σε ποικίλους παράγοντες και αιτίες, συμπεριλαμβανομένων:

• Μετά από Ιώσεις: Συχνά προκύπτει ως αποτέλεσμα μιας αναπνευστικής ίωσης, όπως ένα κρυολόγημα ή μια γρίπη, και συνεχίζεται για μερικές εβδομάδες μετά την ανάρρωση από την ίωση.
• Έκθεση σε Ερεθιστικές Ουσίες: Η έκθεση σε ερεθιστικές ουσίες, όπως ο καπνός, τα χημικά, ή η ατμοσφαιρική ρύπανση, μπορεί να προκαλέσουν τον βήχα αυτό.
• Άλλες Αιτίες: Σε ορισμένες περιπτώσεις, η αιτία μπορεί να είναι πιο σοβαρή και να απαιτεί ιατρική αξιολόγηση και αντιμετώπιση.

Είναι σημαντικό να αξιολογηθεί ο τύπος του βήχα αυτού από τον παιδίατρο, ιδίως εάν διαρκεί για περισσότερες από οκτώ εβδομάδες ή συνοδεύεται από άλλα συμπτώματα, όπως πόνο στο στήθος, δύσπνοια, απώλεια βάρους ή αιμόπτυση, καθώς αυτά μπορεί να είναι σημάδια πιο σοβαρών προβλημάτων υγείας

Χρόνιος βήχας: Ο όρος "χρόνιος βήχας" αναφέρεται σε έναν βήχα που διαρκεί για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, συνήθως για περισσότερες από οκτώ εβδομάδες. Αυτός ο βήχας διαρκεί για πολύ μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από τον οξύ βήχα που διαρκεί λιγότερο από τρεις εβδομάδες και τον υποοξύ βήχα που διαρκεί περίπου από τρεις έως οκτώ εβδομάδες.

Ο χρόνιος βήχας μπορεί να οφείλεται σε ποικίλες αιτίες και παράγοντες, και μπορεί να απαιτήσει ιατρική αξιολόγηση και διάγνωση. Κάποιες από τις πιθανές αιτίες του χρόνιου βήχα περιλαμβάνουν τη χρόνια αναπνευστική αλλεργία (άσθμα), τον ερεθισμό από τον καπνό του τσιγάρου, αλλά και πιο σοβαρές καταστάσεις όπως η χρόνια αναπνευστική ανεπάρκεια ή η χρόνια πνευμονική νόσος. Ένα σοβαρό νόσημα, κυρίως για τα μωρά, που μπορεί να προκαλέσει χρόνιο βήχα είναι ο κοκίτης.

Ο χρόνιος βήχας απαιτεί προσεκτική αξιολόγηση από παιδίατρο, συχνά με λεπτομερή κλινική εξέταση και εξετάσεις, προκειμένου να προσδιοριστεί η ακριβής αιτία και να χορηγηθεί η κατάλληλη θεραπεία.

II. Αιτίες του βήχα στα παιδιά

Η κατανόηση των υποκείμενων αιτιών του βήχα στα παιδιά είναι ζωτικής σημασίας για να καθοριστεί εάν είναι απαραίτητη η φαρμακευτική αγωγή. Οι συνήθεις αιτίες περιλαμβάνουν:

Ιογενείς λοιμώξεις: Όπως το κοινό κρυολόγημα, η γρίπη, η λαρυγγίτιδα ή από διάφορες άλλες ιώσεις του αναπνευστικού

Λοιμώξεις από βακτήρια: Οι λοιμώξεις αυτές συμβαίνουν σπανιότερα, τις περισσότερες φορές μπορεί να συνυπάρχει υψηλός πυρετός, κίτρινη ή πρασινοκίτρινη απόχρεμψη και η κατάσταση του ασθενούς είναι συνήθως επιβαρημένη (πχ βακτηριακή πνευμονία κλπ).

Αλλεργίες: Οι αλλεργικές αντιδράσεις σε διάφορα αλλεργιογόνα, όπως για παράδειγμα στη γύρη, τη σκόνη ή το τρίχωμα των κατοικίδιων ζώων μπορεί να προκαλέσουν βήχα.

Άσθμα: Ο επίμονος βήχας μπορεί να είναι σύμπτωμα άσθματος.

Γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση (ΓΟΠ): Το οξύ του στομάχου που παλινδρομεί στον οισοφάγο μπορεί να προκαλέσει βήχα.

III. Πότε πρέπει να εξετάσετε το ενδεχόμενο χορήγησης φαρμάκων για το βήχα

"Γιατρέ το παιδί βήχει εδώ και μία εβδομάδα. Δώσε μου σε παρακαλώ κάτι να του δώσω για να σταματήσει ο βήχας"

Είναι από τις πιο συνηθισμένες τηλεφωνικές συνδιαλλέξεις την περίοδο των αναπνευστικών λοιμώξεων με βήχα, αλλά και γενικότερα. Φαίνεται να έχει περάσει λανθασμένα στην συνείδηση των γονιών ότι ο βήχας είναι το πρόβλημα και αν τον σταματήσουμε τότε σταματάει και το πρόβλημα του παιδιού.
Στην πραγματικότητα όμως ο βήχας δεν είναι παρά το αποτέλεσμα, δηλαδή το σύμπτωμα που μπορεί να εκδηλώνεται κάποιο νόσημα, που κάποιες φορές μπορεί να μην σχετίζεται με το αναπνευστικό σύστημα.   

Επομένως η απόφαση για τη χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής σε ένα παιδί με βήχα εξαρτάται από διάφορα κριτήρια, όπως η αιτία του βήχα, η ηλικία του παιδιού, η σοβαρότητα των συμπτωμάτων και η ποιότητα του βήχα. 

Αιτία του Βήχα: Η αιτία του βήχα είναι κρίσιμη. Εάν ο βήχας οφείλεται σε ιό, όπως ένα κρυολόγημα, συνήθως δεν απαιτείται φαρμακευτική αγωγή και η αντιμετώπιση επικεντρώνεται στην ανακούφιση των συμπτωμάτων της ίωσης. Σε περίπτωση όμως που ο βήχας είναι πολύ ενοχλητικός ή συνεχίζεται για μεγάλο χρονικό  διάστημα, είναι σημαντικό το παιδί σας να εξεταστεί από τον παιδίατρο για περαιτέρω αξιολόγηση.

Ηλικία του Παιδιού: Η ηλικία του παιδιού είναι σημαντική. Ορισμένα φάρμακα κατά του βήχα μπορεί να μην είναι κατάλληλα για πολύ μικρά παιδιά και είναι σημαντικό να ακολουθούνται οι οδηγίες του γιατρού.

Σοβαρότητα των Συμπτωμάτων: Εάν ο βήχας συνοδεύεται από άλλα συμπτώματα, όπως υψηλό πυρετό, δύσπνοια, απώλεια βάρους, αίμα στον βήχα, ή άλλα ανησυχητικά σημεία, τότε η κατάλληλη διάγνωση και η κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή μπορεί να είναι απαραίτητη.

Επιπλέον Παράγοντες: Το ιστορικό υγείας του παιδιού, οι ενδεχόμενες αλλεργίες, και η συνύπαρξη άλλων παθήσεων είναι επίσης σημαντικοί παράγοντες για την απόφαση σχετικά με τη χρήση φαρμάκων.

Η ποιότητα του βήχα: Έχει μεγάλη σημασία για την διάγνωση και την φαρμακευτική αγωγή, αν ο βήχας είναι ξηρός ή παραγωγικός. Ο ξηρός βήχας παραπέμπει σε ερεθισμούς της ανώτερης αναπνευστικής οδού, ενώ αντίθετα ένας παραγωγικός βήχας (με εκκρίσεις και φλέγματα) μπορεί να παραπέμπει σε πρόβλημα από το κατώτερο αναπνευστικό σύστημα, δηλαδή από τους βρόγχους ή τους πνεύμονες. Συνήθως ένας βραδυνός βήχας μπορεί να δείχνει ότι στους πνεύμονες υπάρχουν εκκρίσεις και άρα το παιδί να έχει  "ακροαστικά". Επομένως η θεραπεία και τα φάρμακα που μπορεί να δοθούν θα είναι εντελώς διαφορετικά στον παραγωγικό βήχα. Για παράδειγμα ένα παιδί που βήχει και η μητέρα ζητάει να της δοθεί τηλεφωνικά φάρμακο ή ¨"σιροπάκι για τον βήχα"  όπως αρέσει στους γονείς να λένε, είναι σε εντελώς λάθος κατεύθυνση. Αν το παιδί έχει μια ίωση του ανώτερου αναπνευστικού και βήχει, ίσως να μην χρειαστεί πέραν της εναλλακτικής προσέγγισης για την αντιμετώπιση του βήχα (περιγράφεται πιο κάτω) να γίνει κάτι περισσότερο ή χειρότερα να δοθεί κουτουρού κάποιο φάρμακο. Αντίθετα σε ένα παιδί που βήχει και μπορεί να έχει "ακροαστικά", η αντιμετώπιση και η φαρμακευτική αγωγή ενδέχεται να είναι εντελώς διαφορετική.

Είναι σημαντικό ο παιδίατρος να έχει την τελική λέξη για το πρόβλημα. Ο παιδίατρος μπορεί να σας καθοδηγήσει για την κατάλληλη θεραπεία στην περίπτωση παιδιών με βήχα. Η χρήση φαρμάκων κατά του βήχα χωρίς ιατρική συμβουλή, μπορεί να μην είναι απαραίτητη και να μην είναι πάντα ασφαλής.

IV. Ανησυχίες για την ασφάλεια

Η ασφάλεια των παιδιών θα πρέπει πάντα να είναι η πρώτη προτεραιότητα. Όταν πρόκειται να δώσετε στο παιδί σας κάποιο φάρμακο για τον βήχα, είναι σημαντικό να γνωρίζετε τους πιθανούς κινδύνους:

Παρενέργειες: Όπως όλα τα φάρμακα, έτσι και αυτά για το βήχα, μπορεί να προκαλέσουν παρενέργειες, όπως υπνηλία ή στομαχικές διαταραχές.

Υπερδοσολογία: Προσοχή στην δοσολογία του φαρμάκου. Εάν χορηγηθεί μεγαλύτερη από αυτή που πρέπει δόση, μπορεί να προκαλέσετε υπερδοσολογία και να βάλετε σε κίνδυνο την υγεία του παιδιού.

Λανθασμένη φαρμακευτική αγωγή: Για να καταστείλετε τον βήχα του παιδιού σας μπορεί να χρησιμοποιήσετε λάθος φάρμακα, με αποτέλεσμα το πρόβλημα να συνεχίζεται ή και να χειροτερέψει, κάνοντας την θεραπεία δυσκολότερη. Δεν είναι λίγες οι φορές που γονείς δίνουν εισπνεόμενα φάρμακα ή ακόμα και κορτιζόνη γιατί τα είχε δώσει κάποια άλλη φορά ο παιδίατρος.  

V. Εναλλακτικές προσεγγίσεις για τη διαχείριση του βήχα

Υπάρχουν διάφορες εναλλακτικές προσεγγίσεις για τη διαχείριση του βήχα στα παιδιά:

Ενυδάτωση:  Εξασφαλήστε ότι το παιδί σας πίνει πολλά υγρά για να κρατήσει την αναπνευστική του οδό υγρή.

Υγραντήρες: Η χρήση με μέτρο ενός υγραντήρα στο δωμάτιο του παιδιού μπορεί να βοηθήσει στην ανακούφιση του βήχα, ειδικά όταν υπάρχει ξηρή ατμόσφαιρα μέσα στο σπίτι.

Μέλι: Για παιδιά άνω του ενός έτους, ένα κουταλάκι του γλυκού μέλι πριν από τον ύπνο, μπορεί να βοηθήσει στην καταπράυνση του βήχα.

Ρινοπλύσεις: Είναι πολύ πιθανόν στις λοιμώξεις του ανώτερου αναπνευστικού, μαζί με τον βήχα να υπάρχει και καταρροή ή έντονο μπούκωμα. Οι εκκρίσεις αυτές από την μύτη δεν βγαίνουν μόνο από το μπροστινό μέρος της μύτης αλλά επεκτείνονται και προς το πίσω μέρος της μύτης (ρινοφάρυγγα) προκαλώντας ερεθισμό της περιοχής, με αποτέλεσμα το παιδί να βήχει. Συνήθως στις ιώσεις αυτές η ρινική έκκριση είναι διαυγής (σαν νερό), ή βλενώδης θολή, ή υποκίτρινη. Το πλύσιμο της μύτης με άφθονο φυσιολογικό ορό, πολλές φορές την ημέρα, απομακρύνει τις βλέννες που ερεθίζουν, με αποτέλεσμα να μειώνεται και ο βήχας.  Αν οι εκκρίσεις έχουν χρώμα πρασινοκίτρινο ή πράσινο, τότε πρέπει να μιλήσετε με τον παιδίατρό σας γιατί ίσως να χρειαστεί να χορηγηθεί αντιβιοτική αγωγή.
Στα φαρμακεία υπάρχουν διάφορες συσκευασίες φυσιολογικού ορού. Σε αμπούλες, σταγόνες για την μύτη και σε μορφή αεροζόλ (spray). Τι είδους συσκευασία θα πάρετε είναι δική σας απόφαση και εξαρτάται από την ευκολία χορήγησης και την αντίδραση του παιδιού. Γενικά η συσκευασία σε spray είναι πιο εύχρηστη και πιθανόν περισσότερο αποτελεσματική. 

VI. Γονική εκπαίδευση

Οι παιδίατροι διαδραματίζουν ζωτικό ρόλο στην εκπαίδευση των γονέων σχετικά με τη διαχείριση του βήχα. Η παροχή σαφών οδηγιών σχετικά με το πότε πρέπει να αναζητηθεί ιατρική βοήθεια, η σωστή χρήση του φαρμάκου για το βήχα (εάν είναι απαραίτητο) και η σημασία της παρακολούθησης για τυχόν ανεπιθύμητες ενέργειες είναι ουσιαστικής σημασίας.

VII. Συμπέρασμα

Εν κατακλείδι, ο βήχας στα παιδιά είναι συχνός και μπορεί να έχει διάφορες αιτίες. Ενώ τα φάρμακα για το βήχα μπορεί να είναι αποτελεσματικά σε ορισμένες περιπτώσεις, θα πρέπει να χρησιμοποιούνται με προσοχή και μόνο όταν είναι απαραίτητο. Ο ρόλος του παιδιάτρου δεν είναι μόνο να παρέχει ιατρική καθοδήγηση αλλά και να εκπαιδεύει τους γονείς σχετικά με εναλλακτικές προσεγγίσεις για τη διαχείριση του βήχα και να διασφαλίζει την ασφάλεια και την ευημερία του παιδιού. Η αποτελεσματική επικοινωνία και η τεκμηριωμένη λήψη αποφάσεων είναι το κλειδί για τη διαχείριση του βήχα στα παιδιά και τη διασφάλιση της καλής υγείας τους.

Κωνσταντίνος Ι. Νταλούκας - Παιδίατρος - Πρόεδρος Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Ελευθεροεπαγγελματιών Παιδιάτρων