Το παιδί μου έχει έκζεμα (ατοπία)

Οι ασθενείς μπορεί να δουν βελτίωση στο δέρμα τους και μειωμένες εξάρσεις εάν αποφεύγουν αλλεργιογόνα όπως τα ακάρεα, τη σκόνη, το αυγό, τα φιστίκια, το γάλα, το ψάρι, την σόγια, το ρύζι και το σιτάρι, καθώς και ερεθιστικούς παράγοντες πχ χημικά, θερμότητα, σαπούνια, υγρασία, ακρυλικό και μαλλί.

Το δέρμα πρέπει να ενυδατώνεται συχνά (ιδανικά, δύο ή τρεις φορές την ημέρα). Ο καλύτερος χρόνος για να εφαρμόσετε ενυδατική κρέμα είναι μετά το μπάνιο ή το ντους, με το δέρμα στεγνό. Οι αλοιφές (όπως η βαζελίνη) και οι κρέμες είναι καλύτερες επειδή περιέχουν πολύ λάδι. Οι λοσιόν έχουν πάρα πολύ νερό για να είναι εξίσου χρήσιμες.

Καθημερινή χρήση πολλές φορές την ημέρα μαλακτικών, φαίνεται να περιορίζει τις εξάρσεις και να μειώνει την ένταση της οξείας φάσης

Μελέτες δείχνουν ότι η χρήση μαλακτικού σε καθημερινή χρήση από την γέννηση του παιδιού, μπορεί να συμβάλει στην πρόληψη της ατοπικής δερματίτιδας στα παιδιά

Τι είναι το έκζεμα

Το έκζεμα, γνωστό και ως ατοπική δερματίτιδα, είναι η πιο κοινή μορφή δερματίτιδας. Eίναι μια χρόνια δερματική πάθηση που προκαλεί ξηρότητα και φαγούρα στο δέρμα. Είναι μια συχνή πάθηση στα μωρά και τα παιδιά και συνήθως εμφανίζεται για πρώτη φορά μεταξύ των ηλικιών 3 και 6 μηνών. 

Γενετικοί καθώς και περιβαλλοντικοί παράγοντες πιστεύεται ότι παίζουν ρόλο στην παθογένεια. Το έκζεμα παρατηρείται συχνότερα στα παιδιά, αλλά μπορεί να εμφανιστεί και σε ενήλικες. Τα άτομα με τη νόσο τείνουν να έχουν ξηρό, κνησμώδες δέρμα που είναι επιρρεπές στις λοιμώξεις. Η πιο σημαντική θεραπεία του εκζέματος είναι η ενυδάτωση του δέρματος και στη συνέχεια η χορήγηση τοπικών στεροειδών για τις εξάρσεις.

Που οφείλεται

Η ακριβής αιτία της ατοπικής δερματίτιδας δεν είναι γνωστή, αλλά κάποια πράγματα συνδέονται με αυτήν, συμπεριλαμβανομένων των γονιδίων, του ανοσοποιητικού συστήματος και εξωτερικών παραγόντων, όπως ο χειμερινός καιρός, η χρήση ζεστού νερού για μπάνιο, η χρήση σαπουνιού και η παραμονή σε ξηρές, ζεστές θερμοκρασίες.

Τα παιδιά που προέρχονται από οικογένειες με ιστορικό ατοπικής δερματίτιδας, άσθματος ή αλλεργικής ρινίτιδας έχουν περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν ατοπική δερματίτιδα.

Τα παιδιά με έκζεμα έχουν δυσλειτουργικό φραγμό που προκαλεί διάφορα προβλήματα. Τα κύτταρα που αποτελούν το δέρμα μας είναι απαραίτητα για τη βέλτιστη ενυδάτωση του δέρματος. Τα άτομα με έκζεμα τείνουν να έχουν ξηρό δέρμα λόγω της δυσλειτουργίας των δερματικών κυττάρων και άρα του δερματικού φραγμού. Το νερό μπορεί πιο εύκολα να διαφύγει από το δέρμα προκαλώντας την αφυδάτωσή του. Τα άτομα με έκζεμα είναι επίσης πιο ευάλωτα στις λοιμώξεις. Οι βλαβερές ουσίες καθώς και διάφορα αντιγόνα μπορούν πιο εύκολα να διεισδύσουν στο δέρμα λόγω της δυσλειτουργίας αυτής. Τα άτομα με ατοπική δερματίτιδα τείνουν να έχουν στρεβλή φλεγμονώδη ανοσολογική απόκριση και το δέρμα τους ερεθίζεται εύκολα από αρώματα και αλλεργιογόνα. 

Η έρευνα δείχνει ότι υπάρχει γενετική συνιστώσα στην ατοπική δερματίτιδα. Μια κοινή μετάλλαξη έχει παρατηρηθεί στο γονίδιο Filaggrin, ένα ζωτικής σημασίας γονίδιο για την ωρίμανση των κυττάρων του δέρματος. Αυτό το γονίδιο είναι υπεύθυνο για τη δημιουργία των σκληρών, επίπεδων κερατινοκυττάρων που σχηματίζουν το εξωτερικό προστατευτικό στρώμα του δέρματος. Σε έναν παιδί με φυσιολογικά δερματικά κύτταρα, τα κερατινοκύτταρα είναι σφιχτά τοποθετημένα και με οργανωμένο τρόπο. Ένα παιδί με μετάλλαξη της φιλαγκρίνης θα έχει έναν δυσλειτουργικό δερματικό φραγμό λόγω της τυχαίας οργάνωσης των δερματικών κυττάρων. Αυτή η δυσλειτουργία προκαλεί έναν "διαρρέοντα" δερματικό φραγμό που επιτρέπει την απώλεια νερού και τη μειωμένη προστασία από επιβλαβείς ουσίες. Τα άτομα με έκζεμα έχουν επίσης μειωμένο αριθμό β-αποδεσμευτικών ουσιών στο δέρμα. Οι β-δεφενσίνες είναι πεπτίδια άμυνας, που είναι ζωτικής σημασίας για την καταπολέμηση ορισμένων βακτηρίων, ιών και μυκήτων. Η μείωση αυτών των πεπτιδίων οδηγεί σε αυξημένο αποικισμό και λοίμωξη, ειδικά με σταφυλόκοκκο.

Επιδημιολογία

Ο επιπολασμός της ατοπικής δερματίτιδας σε όλη τη ζωή είναι περίπου 15-30% στα παιδιά και 2-10% στους ενήλικες. Περίπου το 60% των περιπτώσεων θα αναπτυχθούν μέσα στο πρώτο έτος της ζωής. Ο επιπολασμός της ατοπικής δερματίτιδας είναι πιο συχνός στις αγροτικές παρά στις αστικές περιοχές. Αυτή η επίπτωση δίνει έμφαση στη σχέση και τους μηχανισμούς που υπάρχουν μεταξύ του τρόπου ζωής και τους περιβαλλοντικούς παράγοντες. Η ατοπική δερματίτιδα είναι γνωστό ότι σχετίζεται με την εμφάνιση άσθματος και αλλεργικής ρινίτιδας. Περίπου το 50% των ασθενών με σοβαρή ατοπική δερματίτιδα θα αναπτύξουν άσθμα και το 75% θα αναπτύξουν αλλεργική ρινίτιδα. 

Εμφάνιση του εξανθήματος

Η κατανομή του εξανθήματος, που παρατηρείται στην ατοπική δερματίτιδα ποικίλλει ανάλογα με την ηλικία του ατόμου. 

Tο εξάνθημα θα είναι έντονα κνησμώδες με ερυθηματώδεις βλατίδες και εξανθήματα. Καθώς το άτομο συνεχίζει να έχει φαγούρα και να τρίβει το δέρμα, το δέρμα αρχίζει να πυκνώνει και κατά τη φυσική εξέταση μπορεί να υπάρχει λειχηνοποίηση (πάχυνση του δέρματος).

Τα βρέφη τείνουν να έχουν ευρέως κατανεμημένες, ξηρές, φολιδωτές και ερυθηματώδεις κηλίδες με μικρά εξανθήματα. Συνήθως τα εξανθήματα εμφανίζονται στο πρόσωπό τους (στα μάγουλα). Καθώς το παιδί μεγαλώνει, το εξάνθημα γίνεται πιο εντοπισμένο. Οι περιοχές που επηρεάζονται περιλαμβάνουν τις εκτατικές επιφάνειες των άκρων, όπως οι καρποί, οι αγκώνες, οι μηροί, οι αστράγαλοι και τα γόνατα. Τα παιδιά σχολικής ηλικίας τείνουν να ακολουθούν το μοτίβο που παρατηρείται στους ενήλικες. Μπορεί όμως οι βλάβες της ατοπίας να εμφανιστούν και σε οποιαδήποτε άλλη περιοχή του σώματος, όπως είναι ο αυχένας, η πλάτη, η κοιλιακή χώρα κλπ.

Διάγνωση

Η διάγνωση είναι συνήθως κλινική με βάση την εμφάνιση του εξανθήματος και το ιστορικό. Συνήθως δεν υπάρχει λόγος να γίνει εργαστηριακή εξέταση ρουτίνας.

Θεραπεία / Διαχείριση

Δεν υπάρχει θεραπεία για την ατοπία.
Οι όποιες θεραπευτικές προσεγγίσεις μπορούν όμως να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση των συμπτωμάτων.
Η αντιμετώπιση της ατοπικής δερματίτιδας περιλαμβάνει την αποφυγή ερεθιστικών ουσιών, το μπάνιο με ένα απαλό καθαριστικό και τη χρήση ενυδατικών και αντιφλεγμονωδών θεραπειών, όπως οι κορτιζονούχες κρέμες.

Η κύρια διαχείριση και θεραπεία της ατοπικής δερματίτιδας περιλαμβάνει ενυδάτωση και τοπικά αντιφλεγμονώδη φάρμακα (κορτιζονούχα σκευάσματα). Η προτεραιότητα στη θεραπεία είναι η εστίαση σε μια καθημερινή αγωγή ενυδάτωσης του δέρματος με μια αλοιφή χωρίς άρωμα που έχει περιορισμένα συντηρητικά. Η αλοιφή προτιμάται έναντι της κρέμας λόγω της υψηλής αναλογίας ελαίου προς νερό στις λοσιόν. Προτιμούμε κρέμες για το καλοκαίρι και αλοιφές τον χειμώνα.

Εντοπίστε και αντιμετωπίστε τυχόν εκλυτικά αίτια. Αποφύγετε τυχόν περιβαλλοντικά αλλεργιογόνα, σκληρά σαπούνια και απορρυπαντικά, αρώματα καθώς και τραχιά ή υφάσματα με πυκνή ύφανση. Οι δερματικές εξάρσεις μπορούν να αντιμετωπιστούν με τοπικά αντιφλεγμονώδη φάρμακα, όπως τοπικά στεροειδή (κορτιζονούχα) ή προϊόντα χωρίς κορτιζόνη (pimecrolimus, tacrolimus). 

Στα παιδιά, ο κνησμός τείνει να είναι χειρότερος τη νύχτα. Τα από του στόματος αντιισταμινικά μπορούν να χρησιμοποιηθούν κατά διαστήματα κατά την κατάκλιση για διαταραχές του ύπνου λόγω κνησμού, ωστόσο τα αντιισταμινικά δεν συνιστώνται πλέον για χρήση κατά τη διάρκεια της ημέρας για τον κνησμό στο έκζεμα. Οι ασθενείς με ανεπαρκώς ελεγχόμενη ατοπική δερματίτιδα έχουν υψηλότερο κίνδυνο δερματικών λοιμώξεων.

Είναι σημαντικό εσείς αλλά και το παιδί να κατανοήσετε ότι η χρήση κορτιζόνης τοπικά πρέπει να χρησιμοποιείται μόνο για ενεργές βλάβες. Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί προληπτικά, εφαρμόζοντας την κορτιζόνη μερικές φορές την εβδομάδα για την πρόληψη των εξάρσεων. Κορτιζόνη δεν πρέπει να χρησιμοποιείται καθημερινά για την προληπτική αντιμετώπιση των εξάρσεων. Η μακροχρόνια χρήση της μπορεί να προκαλέσει ατροφία (λέπτυνση του δέρματος), ραγάδες (ραβδώσεις), ακμή, τελαγγειεκτασία και δερματίτιδα / ροδόχρου ακμή. Το είδος της κορτιζόνης που θα μπει στο δέρμα πρέπει να καθοριστεί προσεκτικά με βάση τη θέση του σώματος που επηρεάζεται. Λιγότερο ισχυρά στεροειδή θα πρέπει να χρησιμοποιούνται στο πρόσωπο.

Τα ισχυρά και μέτρια τοπικά κορτικοστεροειδή (κορτιζονούχα σκευάσματα) είναι πιθανώς πιο αποτελεσματικά από τα ήπια τοπικά κορτικοστεροειδή, κυρίως σε μέτριο ή σοβαρό έκζεμα. Ωστόσο, υπάρχουν αβέβαια στοιχεία που υποστηρίζουν οποιοδήποτε πλεονέκτημα των πολύ ισχυρών έναντι των ισχυρών τοπικών κορτικοστεροειδών. 

Η αποτελεσματικότητα είναι παρόμοια μεταξύ μίας ημέρας και δύο φορές ημερησίως (ή περισσότερη) συχνή χρήση ισχυρών τοπικών κορτικοστεροειδών για τη θεραπεία των εξάρσεων του εκζέματος και η τοπική θεραπεία με κορτικοστεροειδή το Σαββατοκύριακο (προληπτική) είναι πιθανώς καλύτερη από τη μη τοπική χρήση κορτικοστεροειδών για την πρόληψη της υποτροπής του εκζέματος (εξάρσεις). 

Γενικά μέτρα

• Τακτικός αερισμός του σπιτιού και τίναγμα των κλινοσκεπασμάτων
• Αποφυγή μάλλινων κλινοσπκεπασμάτων και πουπουλένιων μαξιλαριών
• Αποφυγή μοκέτας και χαλιών
• Χρήσης ηλεκτρικής σκούπας, ΟΧΙ απλής
• Αποφυγή του στρες

Άλλοι τύποι θεραπείας μπορεί να περιλαμβάνουν:

• Τεχνική Soak and Seal 

• Φωτοθεραπεία: θεραπεία με υπεριώδες φως
• Wet wraps: υγρά πανιά που τοποθετούνται σε ερεθισμένες περιοχές του δέρματος
• Βιολογικοί παράγοντες
• Λουτρά χλωρίνης σε πολύ αραιωμένο διάλυμα χλωρίνης

Επιπλοκές

Λόγω του δυσλειτουργικού δερματικού φραγμού, που παρατηρείται στην ατοπική δερματίτιδα, οι ασθενείς διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο μόλυνσης από βακτηριακά, ιογενή και μυκητησιακά παθογόνα. Περίπου το 10% των υγιών ατόμων αποικίζονται με χρυσίζοντα σταφυλόκοκκο (S. aureus) σε σύγκριση με πάνω από το 90% των ασθενών, που πάσχουν από ατοπική δερματίτιδα. Η πυκνότητα του αποικισμού του S. aureus συσχετίζεται με τη σοβαρότητα της δερματίτιδας. Οι ασθενείς με ατοπική δερματίτιδα είναι επίσης πιο ευαίσθητοι σε ιογενείς λοιμώξεις. 

Μια άλλη απειλητική για τη ζωή ιογενής λοίμωξη που παρατηρείται σε ασθενείς με ατοπική δερματίτιδα είναι το έκζεμα cosackium. Το έκζεμα cosackium είναι μια παραλλαγή του αφθώδους πυρετού που σχετίζεται κλασικά με τον εντεροϊό κοξάκι-Α16. Αντί της τυπικής εμφάνισης με κοκκινίλες και μικρές φυσαλίδες, που εμφανίζονται στα χέρια, τα πόδια και τον ουρανίσκο, οι ασθενείς με ατοπία έχουν εκτεταμένες φουσκάλες και εκδορές που τείνουν να εμφανίζονται σε περιοχές που είχαν προηγουμένως προσβληθεί από ατοπική δερματίτιδα. Το εξάνθημα μπορεί να εμφανιστεί παρόμοιο με το ερπητικό έκζεμα. Σπάνιες επιπλοκές περιλαμβάνουν άσηπτη μηνιγγίτιδα.

Εκπαίδευση ασθενών

Είναι σημαντικό να ελεγχθούν οι υποτροπές και οι εξάρσεις για ένα παιδί με ατοπική δερματίτιδα. Η μείωση ή η εξάλειψη των υποτροπών και των εξάρσεων είναι ένα σημαντικό βήμα στη θεραπεία της ατοπικής δερματίτιδας. 

Συνήθως, τα παιδιά με ήπιο έως μέτριο έκζεμα μπορούν να αντιμετωπιστούν στο ιατρείο του παιδιάτρου. Παιδιά με μέτριες έως σοβαρές περιπτώσεις μπορεί να χρειαστούν παραπομπή σε δερματολόγο για συστηματική θεραπεία. Εάν ένα παιδί δεν ανταποκρίνεται στα τυπικά θεραπευτικά σχήματα, μπορεί να ωφεληθεί από μια διεπαγγελματική ομάδα, όπως παιδιάτρου, παιδο-αλλεργιολόγου και παιδο-δερματολόγου, που θα παρέχει την καλύτερη φροντίδα στον ασθενή. 

Κωνσταντίνος Ι. Νταλούκας - Παιδίατρος - Πρόεδρος Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Ελευθεροεπαγγελματιών Παιδιάτρων