Μήπως το παιδί μου καθυστερεί να μιλήσει;

Η καθυστέρηση ομιλίας στα νήπια είναι ένα θέμα που μπορεί να ανησυχήσει τους γονείς και τους παιδιάτρους.
Η αναγνώριση της καθυστέρησης ομιλίας βασίζεται σε συγκεκριμένα αναπτυξιακά ορόσημα και συμπτώματα. 

Σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα και τις κατευθυντήριες οδηγίες, κάποια από τα βασικά σημεία που μπορεί να υποδηλώνουν καθυστέρηση ομιλίας είναι τα εξής:

Μέχρι την ηλικία των 12 μηνών:

• Το νήπιο δεν χρησιμοποιεί ήχους, χειρονομίες (πχ να δείχνει) ή άλλες μορφές μη λεκτικής επικοινωνίας για να εκφράσει τις ανάγκες του.

Μέχρι την ηλικία των 18 μηνών:

• Το νήπιο δεν χρησιμοποιεί τουλάχιστον 6-10 λέξεις, που μπορεί να μην είναι απόλυτα καθαρές.

Μέχρι την ηλικία των 24 μηνών:

• Το νήπιο δεν έχει λεξιλόγιο τουλάχιστον 50 λέξεων.
• Δεν σχηματίζει απλές φράσεις δύο λέξεων (όπως «μαμά έλα»).

Μέχρι την ηλικία των 30 μηνών:

• Η ομιλία του δεν είναι κατανοητή τουλάχιστον στο 50% από τους ξένους.

• Δεν είναι κατανοητή η πλειοψηφία της ομιλίας του από ξένους (πρέπει να είναι κατανοητή τουλάχιστον στο 75%).
• Δεν χρησιμοποιεί σύνθετες φράσεις ή προτάσεις.

Φτάνει μόνο ένα στοιχείο από αυτά για να μας ανησυχήσει; πχ λέει μόνο 5 λέξεις σε ηλικία 18-20 μηνών;

Ναι, ακόμα και ένα μόνο στοιχείο από τα αναπτυξιακά ορόσημα μπορεί να αποτελέσει λόγο ανησυχίας και να υποδηλώνει την ανάγκη για περαιτέρω αξιολόγηση. Για παράδειγμα, ένα μωρό που λέει μόνο 5 λέξεις στην ηλικία των 18-20 μηνών μπορεί να υποδεικνύει καθυστέρηση ομιλίας και είναι σημαντικό να εξεταστεί προσεκτικά.

Η έγκαιρη ανίχνευση και παρέμβαση είναι κρίσιμες, καθώς η καθυστέρηση στην ομιλία μπορεί να σχετίζεται με διάφορους παράγοντες, όπως και πιο κάτω αναφέρεται (απλή καθυστέρηση ομιλίας, αναπτυξιακή γλωσσική διαταραχή, αυτισμός, βαρηκοΐα ή κώφωση). Ο εντοπισμός τέτοιων καθυστερήσεων σε πρώιμο στάδιο μπορεί να βοηθήσει στην έγκαιρη παρέμβαση και στην καλύτερη έκβαση για το παιδί.

Συγκεκριμένα, αν ένα παιδί λέει μόνο 5 λέξεις στην ηλικία των 18-20 μηνών, θα ήταν συνετό να παραπεμφθεί σε έναν λογοθεραπευτή ή παιδοαναπτυξιολόγο για αξιολόγηση. Οι ειδικοί αυτοί μπορούν να διεξαγάγουν λεπτομερή αξιολόγηση της γλωσσικής και γενικής ανάπτυξης του παιδιού και να προτείνουν κατάλληλες παρεμβάσεις, εάν κριθεί απαραίτητο.

Παράλληλα, η εξέταση της ακοής είναι σημαντική για να αποκλειστούν προβλήματα βαρηκοΐας που μπορεί να επηρεάζουν την ανάπτυξη της ομιλίας.

Η καθυστέρηση της ομιλίας που μπορεί να οφείλεται;

• Απλή καθυστέρηση ομιλίας: Χωρίς άλλες ανωμαλίες.
• Αναπτυξιακή γλωσσική διαταραχή: Όπου υπάρχουν δυσκολίες στην κατανόηση ή/και στην έκφραση.
• Αυτισμός: Όπου η καθυστέρηση ομιλίας συνοδεύεται από άλλες κοινωνικές και επικοινωνιακές δυσκολίες.
• Βαρηκοΐα ή κώφωση: Όπου η ακουστική ανεπάρκεια επηρεάζει την ανάπτυξη ομιλίας.

Καμιά φορά οι γονείς στην ερώτηση πόσες λέξεις λέει το παιδί τους απαντούν θετικά μόνο για αυτές που έχουν νόημα για αυτούς. Είναι έτσι ή θα πρέπει να ερωτηθούν διαφορετικά;

Είναι σύνηθες οι γονείς να αναφέρουν μόνο τις λέξεις που έχουν σαφές νόημα για αυτούς, παραλείποντας άλλες μορφές επικοινωνίας που μπορεί να είναι σημαντικές για την αξιολόγηση της γλωσσικής ανάπτυξης του παιδιού. Για να έχουμε μια πλήρη εικόνα της γλωσσικής ανάπτυξης, είναι σημαντικό να ρωτήσουμε τους γονείς με πιο λεπτομερείς και συγκεκριμένες ερωτήσεις όπως για παράδειγμα:

Συνολικός αριθμός λέξεων:

• "Πόσες διαφορετικές λέξεις λέει το παιδί σας, ανεξάρτητα από το αν είναι σαφείς για τους άλλους ή όχι;"

Μη λεκτική επικοινωνία:

• "Χρησιμοποιεί το παιδί σας χειρονομίες, όπως να δείχνει ή να χαιρετάει, για να επικοινωνήσει;"

Κατανόηση λέξεων:

• "Αν πείτε στο παιδί σας να φέρει κάτι ή να κάνει κάτι απλό, καταλαβαίνει και ανταποκρίνεται σωστά;"

Λέξεις που είναι κατανοητές μόνο σε αυτούς:

• "Υπάρχουν λέξεις που χρησιμοποιεί το παιδί σας που ίσως καταλαβαίνετε μόνο εσείς; Ποιες είναι αυτές;"

Συνδυασμός λέξεων:

• "Μπορεί το παιδί σας να συνδυάζει λέξεις για να σχηματίσει απλές φράσεις, όπως 'μαμά έλα' ή 'θέλω γάλα';"

Είναι χρήσιμο να ζητηθεί από τους γονείς να παρατηρήσουν το παιδί τους κατά τη διάρκεια διαφόρων δραστηριοτήτων και να καταγράψουν τις λέξεις και τις φράσεις που χρησιμοποιεί. Αυτό μπορεί να δώσει μια πιο ακριβή εικόνα της γλωσσικής ανάπτυξης του παιδιού.

Η λεπτομερής και πολυδιάστατη προσέγγιση στις ερωτήσεις μπορεί να αποκαλύψει πληροφορίες που οι γονείς μπορεί να μην θεωρούν σημαντικές, αλλά που είναι κρίσιμες για την αξιολόγηση της ανάπτυξης ομιλίας του παιδιού.

Μετράει για λέξη η κατανόηση της λέξης;

Η κατανόηση μιας λέξης δεν μετράει ως χρήση λέξης στην αξιολόγηση της γλωσσικής ανάπτυξης. Για να θεωρηθεί μια λέξη ως μέρος του λεξιλογίου ενός παιδιού, πρέπει το παιδί να την εκφράζει ενεργά και να τη χρησιμοποιεί για να επικοινωνήσει.

Η κατανόηση λέξεων είναι ένα σημαντικό αναπτυξιακό ορόσημο, αλλά η παραγωγή λέξεων είναι αυτό που μετράει όταν αξιολογείται το ενεργό λεξιλόγιο του παιδιού. 

Παρατίθενται οι διαφορές μεταξύ κατανόησης και παραγωγής λέξεων:

Κατανόηση (Receptive Language):

• Αναφέρεται στην ικανότητα του παιδιού να κατανοεί λέξεις και φράσεις.

• Μπορεί να εκδηλωθεί όταν το παιδί ανταποκρίνεται σωστά σε λεκτικές εντολές ή δείχνει κατανόηση λέξεων που ακούει.
• Η κατανόηση προηγείται συνήθως της παραγωγής στη γλωσσική ανάπτυξη.

Παραγωγή (Expressive Language):

• Αναφέρεται στην ικανότητα του παιδιού να χρησιμοποιεί λέξεις για να επικοινωνήσει.
• Συμπεριλαμβάνει τη χρήση λέξεων με σαφή τρόπο για να εκφράσει επιθυμίες, ανάγκες, και ιδέες.
• Η παραγωγή λέξεων είναι το μέτρο που χρησιμοποιείται για την αξιολόγηση του λεξιλογίου.

Παραδείγματα ερωτήσεων που μπορούν να βοηθήσουν στην αξιολόγηση της παραγωγής λέξεων:

• "Ποιες λέξεις λέει το παιδί σας για να ζητήσει κάτι, όπως φαγητό ή παιχνίδι;"
• "Ποιες λέξεις χρησιμοποιεί το παιδί σας όταν παίζει ή επικοινωνεί με άλλα παιδιά ή ενήλικες;"

Παρότι η κατανόηση λέξεων δεν μετράται ως μέρος του ενεργού λεξιλογίου, είναι σημαντικό να την αξιολογούμε διότι παρέχει μια πλήρη εικόνα της γλωσσικής ανάπτυξης και μπορεί να δείξει τη διαφορά μεταξύ αναπτυξιακής καθυστέρησης και άλλων καταστάσεων, όπως οι διαταραχές του αυτιστικού φάσματος ή οι γλωσσικές διαταραχές.

Συμπέρασμα

Η έγκαιρη αναγνώριση και η κατάλληλη παρέμβαση είναι κρίσιμες για την αντιμετώπιση της καθυστέρησης ομιλίας. Συνιστάται η παραπομπή σε λογοθεραπευτή και, ενδεχομένως, σε παιδοαναπτυξιολόγο ή άλλον ειδικό για περαιτέρω αξιολόγηση και θεραπεία. 

Κωνσταντίνος Ι. Νταλούκας - Παιδίατρος - Πρόεδρος Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Ελευθεροεπαγγελματιών Παιδιάτρων